Hüseyin BOZKURT
Yeminli Mali Müşavir
huseyinbozkurt@firatymm.com

             ŞİRKETLERDE  HİLELER

             Hile, hayatın her alanında vardır. Hilenin olmadığı bir iş, iletişim, siyaset ve ticaret yok gibi. Bu işleri dürüst yapan az sayıda kişi ve kuruluşları ayrı tutmak ve kutlamak gerekir. Sözümüz onlara değil tabi ki. Bu yazımızda, parasal hareketlerin çok olduğu, karşılıklı ilişkilerin ve menfaatlerin yaygın olduğu ticari alanda ve hatta şirketlerde olabilen yolsuzluk ve hilelerden bahsedeceğim. Şahıs firmalarında ve küçük esnaf boyutlu işletmelerde her şeyi bir kişi yaptığından, hile yapmak zordur. Bu nedenle, genellikle 100’e kadar işçi çalıştıran şirketlerde en fazla hile olduğu uzmanlarca tespit edilmiştir. Bizde, buradan hareketle şirketlerdeki hilelerden bahsedeceğiz. 

             Şirketlerde yapılan hileler; işletme içindeki kişiler tarafından yapılabileceği gibi, işletme dışından kişiler tarafından da yapılabilmektedir. İşletmede çalışanlar, yöneticiler ve şirket ortaklarınca yapılan hileler genellikle iç hilelerdir. Satıcı ve müşteri hileleri ise dış hilelerdir.  

              Hileler, muhasebe kayıtlarında yapılabileceği gibi, kayıtlarda gösterilmeyen hileler de olmaktadır. Kayıtlarda olan bir varlığın çalınması veya haksız kullanılmasının kayıtlarda gizlenerek yapılması hilenin kayıt içi hile olduğunu gösterir. Muhasebede kaydı olmayan bir çalma ya da varlığı alıp kullanma kayıt dışı hileye örnektir.
              Hileler, bir defa vur kaç yapılabileceği gibi, sistematik ve devamlı da olabilir. Bir defa yapılan hileler tutar olarak büyük olur. Bu tür hileler işletme çalışanı tarafından yapılır. Hile ortaya çıktığında ilgili ortadan kaybolur. Bir daha çalışma ortamı olmaz. Sistematik hileler, ufak ve devamlı yapılır. Bu hilelerin ortaya çıkması zordur.
              Hileler gizlenerek yapılacağı gibi gizlenmeden de yapılabilir. Hilenin ortaya çıkması zor ise, hilenin bağışlanacağı düşüncesi var ise, kişi gizleme becerisine sahip değilse ve bir defalık vur kaç şeklinde yapılıyorsa hileler gizlenmeden yapılır. Ama hilenin ortaya çıkmasını zorlaştıran işlemler yapılıyorsa bu hile gizlenmiş hiledir.  

             Şirketler, bir aileye, bir kişiye veya birden çok ortağa ait olabilmektedir. Bu nedenle, şirketin sahiplerinin yapısı da değişik hilelere yol açabilmektedir. Yani, eşi ve küçük çocuğu ile şirket kurmuş bir kişinin kendi şirketine hile yapması söz konusu olmayabilir .Ama çok ortaklı şirketlerde, şirket ortakları da hile yapmaktadırlar. Hileyi yapanlar, şirketin durumuna göre değişebilmektedir.

             Şirketlerde yaygın olarak hileler şu kişiler tarafından yapılır:

1-      Çalışanlar,

2-      Yönetici ve işletme sahipleri,

3-      Şirkete mal satanlar,

4-      Şirketten mal alanlar

            Çalışanların yaptığı hileler, en yaygın hilelerdir. Bu hile şeklinde; işletme varlıklı şahsi çıkar için kullanılır. Kasadan para çalmadan tutun, şirket aracının, telefonunun ve mesaisinin şahsi amaçlarla kullanılmasına kadar geniş bir yelpazeye sahiptir. Çalışanlar tek başlarına hile yapabilecekleri gibi, satıcı ve müşterilerle birlikte hareket ederek de hile yapabilirler. Bazen de şirket içinde diğer kişilerle veya şirketin bir ortağı ile birlikte hareket ederek hile yaparlar.
            Birkaç örnek vermek gerekirse; fatura hileleri, çek-senet hileleri, bordro hileleri, gider hileleri, nakit paranın çalınması, mal satışlarının kayda alınmaması, düşük alınması, tahsilatın kayda alınmaması, çek ve senetlerin çalınması, depolardan mal çalınması, hurdaların çalınması, satıcılardan rüşvet alma, büyük hediyeler alma şeklinde gerçekleşebilir. Onlarca daha hile şekli sayılabilir.

           Yönetici hileleri ise; şirketi yönetenlerin veya ortakların raporlama hileleri, hileli iflas, üçüncü kişilere bilgi sızdırma vb hareketleri yaparak şirket varlıklarını çalar ya da şahsi amaçları için kullanırlar.  

           Mal satanların yaptığı hileler ise; genellikle şirket çalışanları ile ilişki kurarak eksik mal yükleme, çift fatura ve sahte fatura kesip parasını alma, rüşvet verip malı pahalı satma vb. şekilde ortaya çıkmaktadır.

         Mal alanların yaptığı hileler ise; hırsızlık, sahte mal iadeleri, sahte kredi kartı ve sahte çek ve senetler vermek gibi hilelerdir.

          Yapılan hileler ve hileyi yapanlarla ilgili bu açıklamalardan sonra, asıl olan bu hilelerin nasıl önleneceğidir. Hile; genel olarak güvene dayalı işlem yapılan, kontrolün hiç olmadığı ya da az yapıldığı, muhasebenin gününde ve detaylı tutulmadığı ve yönetimin tamamen profesyonellere bırakılıp, şirket sahiplerince hiç denetim yapılmayan işletmelerde daha yaygın görülür.

        Hile ve yolsuzluklarla karşılaşmak istemeyen işletme sahip ve yöneticileri;

          -Gününde kayıtların yapıldığı, detaylı bir hesap planı ile işlemlerin kaydedildiği bir muhasebe sistemi kurmaları,

         -Kayıtları, depoları ve işlemlerini, kendileri örnekleme yolu ile ve belli aralıklarla haber vermeden denetlemeli,

        -Biraz büyümüş firmaların dışarıdan bir denetçiye işlemlerini kontrol ettirmeleri, bunu yaparken yöneticileri ve kilit insanları rahatsız etmeden, ama onlarla birlikte uygulama yapmaları, bunların karşı çıkması veya işi savsaması durumlarında bunları değiştirerek baştan bir kontrol sistemine uyumlu personel alınması,

        -Esasen bu tür yolsuzlukları küçükken ve ilk tespitlerinde kesin ve radikal kararlar alarak etkin bir yönetim sergilemeleri, gerekir.